Geschiedenis van het Korps Nationale Reserve

De geschiedenis van de Nederlandse reserve-eenheden en het Korps Nationale Reserve gaat terug tot begin 19e eeuw. Tot de tijd van de vrijwilligerskorpsen (vrijwillige weerbaarheidsverenigingen), de Bijzondere Vrijwillige Landstorm en Vrijwillige Landstorm (eerste helft 20e eeuw). De Nationale Reserve werd 15 april 1948 opgericht, als onderdeel van de Koninklijke Landmacht. In 1982 kreeg de Nationale reserve de status van korps. Vanaf dat moment is de officiële naam “Korps Nationale Reserve”.

Relatie, vrijwilligerskorpsen, Landstorm en de huidige reservist.

De geschiedenis van Vrijwillige Landstorm gaat ook over de relatie van de huidige reservist en zijn wortels in het verleden. Lange tijd is binnen het korps gedacht dat de Vrijwillige Landstorm, zoals die in 1914 is ontstaan, een voortzetting was van de in 1907 opgeheven Schutterijen. Uit het historisch onderzoek is gebleken dat die gedachtegang een onjuiste veronderstelling is geweest. Een schutterij was een lokale gewapende burgermacht onder verantwoordelijkheid van de burgemeester en werd gevormd op basis van dienstplicht, namelijk de schuttersplicht. Een schutterij had taken op het gebied van publieke veiligheid.

De voornaamste taak was handhaving van de openbare orde. Maar waar hebben we dan wel onze wortels liggen zult u vragen? Welnu, de Vrijwillige Landstorm komt rechtstreeks voort uit de beweging voor vrijwillige weerbaarheid zoals die in 1866 is ontstaan en zoals die in 1900 een nieuwe impuls kreeg door de Tweede Boerenoorlog.

De Vrijwillige Landstorm en het Korps Nationale Reserve zijn NIET de voorzetting van de schutterijen, WEL van de vrijwillige weerbaarheidsverenigingen.

Het begrip Landstorm

De Grondwet die in 1814 werd aangenomen, bevatte bepalingen uit welke onderdelen de Nederlandse landmacht wettelijk zou moeten bestaan. De basissamenstelling was als volgt.Er waren: een paraat beroepsleger, aangeduid als Staande Armee; een landmilitie (vanaf1815 Nationale Militie), bij voorkeur bestaande uit vrijwilligers én kan mede bestaan uit dienstplichtigen; een Landstorm, die bestond uit alle weerbare mannen in Nederland.

‘Landstorm’ was tot 1922 de naam voor de administratieve basis van het personeelsgebouw van het leger. Een landstormorganisatie ontstond pas in 1914 met de oprichting van de Vrijwillige Landstorm. In de eerste dagen van de algemene mobilisatie aan het begin van de Eerste Wereldoorlog werd de VL als nieuwe organisatie een integraal onderdeel van het
leger.

Naast het leger werden door vaderlandslievende burgers in momenten van nationale crisis gedurende de hele 19 e eeuw vrijwilligerskorpsen opgericht. In november 1813 bijvoorbeeld, direct na de terugkeer van de Prins van Oranje, ontstonden spontaan een aantal milities. Hetzelfde gebeurde bij de terugkeer van de Franse keizer Napoleon in de maanden voor de
Slag bij Waterloo in 1815.

Een belangrijk moment was de Belgische Opstand in de periode 1830-1839. Deze particuliere eenheden werden door de koning bij Koninklijk Besluit erkend en als reguliere onderdelen opgenomen in de krijgsmacht.

Enkele voorbeelden:

Periode 1813-1816

• Het korps Vrijwillige Jagers van Heemskerk werd op 21 november 1813 als eerste Vrijwilligerskorps opgericht. De vrijwilligerskorpsen uit 1813 gingen voor een deel op in het leger dat januari 1814 werd opgericht.
• In 1815 werden met goedkeuring van Koning Willem I meerdere vrijwilligerskorpsen opgericht om de strijd tegen Napoleon aan te gaan. Deze korpsen werden in 1816 opgeheven.

Periode 1830-1839

De Belgische Opstand in 1830 tegen koning Willem I was het moment dat een volgende lichting vrijwilligerskorpsen het licht zag. Aan zijn oproep ‘te wapen!’ gaven duizenden mannen gehoor. Uit alle lagen van de bevolking meldden zich vrijwilligers aan; van onderwijzers en studenten tot politici aan toe! Het vrijwillig in dienst treden was geheel voor eigen rekening; en men diende zelf voor kleding en uitrusting te zorgen. Voor de grote groepen studenten die zich aanmeldden werden speciale compagnieën opgericht. Een aantal vrijwilligerskorpsen nam in augustus 1830 deel aan de Tiendaagse Veldtocht.

In 1832 kwam een aantal vrijwilligerskorpsen opnieuw onder de wapenen, dit keer nadat het Franse leger zich had klaargemaakt om de laatste Nederlandse troepen uit België te verwijderen. Bij Koninklijk Besluit van 11 juni 1839 (Stbl. 20) werd formeel bekend gemaakt dat alle vrijwilligers werden ontslagen en dat de vrijwillige korpsen werden ontbonden.

Weerbaarheidsverenigingen in de periode 1839-1914

Vanaf 1866 werden particuliere verenigingen die wilden bijdragen aan de verdediging van Nederland ook in vredestijd erkend en ondersteund. Voor een weerbaarheidsvereniging bestonden geen uniforme regels. Het kon gaan om een eenvoudige schietvereniging, maar ook om verenigingen die zich uniformeerden en organiseerden als een militaire eenheid. Oud-beroepsmilitairen, schutterijofficieren en reservekader behoorden meestal tot de actieve leden en verzorgden trainingen en instructie.

Een weerbaarheidsbeweging ontstond in 1866 spontaan naar aanleiding van de Oostenrijks-Pruisische Oorlog. Die werd verloren door het Oostenrijk, waardoor de hele Nederlandse oostgrens onverwacht helemaal grensde aan de militaire grootmacht Pruisen. In 1871 werd de koning van Pruisen tevens keizer van het nieuwe Duitse keizerrijk. De vele verenigingen die toen werden opgericht kregen in 1867 bij Koninklijk Besluit een eigen regeling en vervolgens eigen weerbaarheidsvoorschriften. De Tweede Boerenoorlog (1899-1902), een koloniale oorlog van het Britse rijk tegen twee Boerenrepublieken in wat nu de staat Zuid-Afrika is, leidde in Nederland tot een opleving van de weerbaarheidsgedachte.

Actieve nieuwe verenigingen waren de kleine landelijke Koninklijke Nederlandsche Weerbaarheids Vereeniging en de eveneens landelijke Vereeniging “Volksweerbaarheid”. De voorzitter van deze laatste vereniging van ongeveer 14.000 leden (1902) was A.E. Dudok van Heel. Samen met anderen had hij belangrijk aandeel in een Weerbaarheidscommissie die in 1912 adviseerde over een nieuwe regeling om de weerbaarheidsverenigingen nauwer te betrekken bij het leger en de landsverdediging.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog In augustus 1914 werd op basis van het voorwerk in deze staatscommissie de Nederlandse weerbaarheidsorganisaties in de gelegenheid gesteld om een Vrijwillige Landstorm te formeren en onderdeel te worden van het leger. Op 4 augustus 1914 is de Vrijwillige Landstorm opgericht.